Krčanje creva, pojava gasova (flatusa) i pojava ni malo prijatne nadutosti tj nadimanja u stomaku, mogu da imaju veliki broj različitih uzroka – od onih fizioloških (koji su normalna pojava), do onih uzroka koji su posledica nekog poremećaja u samom procesu varenje hrane.
Ukratko o funkcionisanju i osnovnoj ulozi „digestivne cevi“
Sistem organa za varenje ili jednostavnije nazvan – digestivna cev, sastoji se redom iz sledećih anatomskih delova: usne duplje (početnog i proširenog dela sistema za varenje hrane); ždrela ili farinksa; jednjaka; želuca; duodenuma (dvanaestopalačnog creva); tankog creva (koje čine jejunum i ileum); slepog creva; debelog creva (kolona) i rektuma ili čmarnog creva.
Svi ovi anatomski delovi digestivnog trakta su međusobno povezani, i čine jednu funkcionalnu celinu, čija je osnovna uloga da organizam snabdeva hranljivim materijama, vodom i elektrolitima.
Kako bi se sve prethodno pomenute uloge mogle i ostvariti, potrebno je nakon uzimanja hrane, njeno slobodno kretanje kroz digestivnu cev, a to omogućavaju perilstatički pokreti u gastrointestinalnom traktu, koji su pod kontrolom nervnog sistema i delovanja hormona.
Hrana koja se kreće kroz digestivnu cev, podleže složenim procesima varenja pod dejstvom odgovarajućih digestivnih sokova, koji je razlažu do molekularnog nivoa ili osnovnih gradivnih jedinica, koje su pogodne za apsorpciju iz creva u krvotok.
Nakon što resorbovane hranljive materije dospeju u cirkulatorni sistem, one se raspodeljuju u organizmu u različita tkiva i organe.
Put hrane kroz digestivni trakt
Potreba za uzimanjem hrane se naziva glad, a želja za hranom (obično nekom određenom i posebnom vrstom hrane) je apetit.
Proces varenja hrane, započinje još u usnoj duplji, nakon njenog unošenja i usitnjavanja žvakanjem, a odvija se pod dejstvom enzima koga luče pljuvačne žlezde smeštene u ustima, a koji se zove pljuvačna amilaza.
Nakon usitnjavanja, vlaženja hrane pljuvačkom i započinjanja njenog varenja u usnoj duplji, hrana je spremna za proces gutanja koji ima tri faze – voljnu fazu koja počinje sa samim procesom žvakanja (mastikacije); nevoljnu ili faringealnu fazu koja podrazumeva prolazak hrane iz ždrela u jednjak; i treću takođe nevoljnu fazu gutanja, koja se naziva ezofagealna faza i podrazumeva prolazak hrane iz jednjaka u želudac.
Želudac ima oblik proširenog mehura koji služi – za skladištenje tj deponovanje hrane koja je u njega dospela iz jednjaka; za mešanje deponovane hrane sa želudačnom kiselinom i enzimima iz želudačnih ćelija, dok se ne dobije jedna homogena masa koja se stručno naziva himus; i na kraju, za postepeno i dosta sporo pražnjenje himusa u duodenum i dalje u tanko crevo, onom brzinom koja je najbolja za dobru i adekvatnu apsorpciju hranljivih materija.
Tanko crevo, kao deo digestivne cevi, ima ulogu u daljem mešanju hrane, „guranju“ ili propulziji hranljivih materija (tj pomenutog himusa) napred, prema sledećem delu tankog creva i na kraju, ima veoma važnu ulogu u apsorbovanju hranjivih materija u krvotok. U tankom crevu, a počev od duodenuma, hrana se vari pod dejstvom pankreasnih enzima (proteaze, lipaze i amilaze) i pod dejstvom žuči, koja je poreklom iz žučne kese a stvara se u jetrinim ćelijama (hepatocitima).
Što se tiče kolona tj debelog creva, njegove osnovne funkcije su apsorbovanje vode i elektrolita iz himusa i deponovanje fekalnih materije do njihovog odlaganja u ampulu rektuma i do definitivnog izbacivanja procesom defekacije. Kao i u tankom crevu, tako se i u kolonu odvijaju pokreti mešanja himusa (takozvane haustracije) i propulzivni pokreti tj pokreti potiskivanja hrane napred, u sledeći deo debelog creva.
Rektum (ili kako se drugačije naziva, čmarno crevo), ima prošireni, tj ampularni deo, u koji dospevaju fekalne mase, a koje se kada se ampula dovoljno napuni, pod dejstvom refleksa defekacije potiskuju u njegov suženi završni deo, a zatim kroz analni otvor izbacuju napolje.
Krčanje u crevima zbog prisustva gasova
Prilikom varenja hrane, jedna od normalnih pojava je i takozvana „aerodigestija“ tj gutanje zajedno sa hranom, manje ili veće količine vazduha. Aerodigestija je naročito česta pojava, kod onih osoba koje brzo ili halapljivo jedu, pa zbog toga često imaju problema kako sa varenjem hrane, tako i sa pojavom grčeva i/ili bolova u stomaku.
Pored gasova koji dospevaju u digestivni trakt, zbog pomenutog gutanja atmosferskog vazduha sa hranom, postoje još dva „izvora“ gasova u crevima – gasovi koji nastaju kao posledica delovanja bakterija koje „stvaraju gasove“ i kao rezultat prelaska gasova iz krvi u creva preko krvnih sudova koji učestvuju u prokrvljavanju tj vaskularizaciji digestivnog trakta.
Najveći deo gasova u želucu je posledica aerodigestije tj gutanja atmosferskog vazduha, a u prvom redu se radi o gutanju kiseonika i azota. Normalno se većina gasova iz želuca izbaci nazad procesom koji je poznat kao – podrigivanje.
Ukoliko se sav progutani vazduh ne izbaci iz želuca, on dalje prelazi u tanko crevo, u kome mu se „pridružuje“ gas koji jepoznat kao ugljen dioksid, a koji je u tankom crevu nastao, reakcijom hlorovodonične kiseline iz želudačnog soka i bikarbonata iz pankreasnog soka.
Najveći deo gasova, od kojih i potiče takozvano „krčanje“ creva, stvara se pod dejstvom bakterija u debelom crevu, a obuhvata vodonik, metan i pomenuti ugljen dioksid.
Poznato je da bakterije iz debelog creva, posebno „vole“ određenu hranu koja je pogodna za stvaranje veće količine gasova, a to su – kupus, karfiol, brokoli, prokelj; pasulj, grašak, kikiriki i mahunarke uopšte; mleko i mlečni proizvodi i gazirani napici. Pomenute namirnice su pogodne za stvaranje gasova, jer sadrže odgovarajuće vrste šećera (tj ugljenih hidrata), a koji predstavljaju idealan supstrat kako za ishranu, tako i za razmnožavanje bakterija u debelom crevu.
U crevima se jedan deo gasova koji su ili uneti ili stvoreni dejstvom bakterija, apsorbuje u krvotok, dok se ostatak najčešće izbacuje napolje u procesu flatulacije. Gasovi koji ne uspeju da se apsorbuju, šire lumen debelog creva, „pretaču“ se iz jednog dela kolona u drugi, i na taj način dolazi do iritacije debelog creva, pojave grčeva, „krčanja“ i flatusa.
Kako izbeći stvaranje gasova u crevima i ublažiti krčanje creva?
U slučaju aerofagije, tj unosa prevelike količine vazduha u crevni trakt, potrebno je uzimati manje zalogaje, jesti češće i manje obilne obroke, i hranu dobro sažvakati pre gutanja.
Takođe je veoma važno, prilikom obedovanja ne govoriti sa punim ustima, jer je usna duplja u pravom smislu te reči, „aerodigestivna“ raskrsnica, pa mešanjem protoka vazduha i zalogaja hrane, pored zagrcnjavanja, lako može da dođe i do pomenutog gutanja vazduha.
Hranu koja izaziva stvaranje gasova u crevima, i pojavu nadutosti i/ili grčeva i bolova u stomaku, a koji nastaju zbog umnožavanja loših bakterija, treba izbegavati ili joj pak naći adekvatnu zamenu.
Mleko i mlečne proizvode, treba zameniti sa biljnim varijantama ovih namirnica, jer one ne sadrže mlečni šećer tj laktozu, koja je naročito sa godinama starosti, kao i kod osoba koje imaju intoleranciju na laktozu, veoma teško svarljiva.Gazirane napitke je, takođe potrebno potpuno izbaciti iz upotrebe.
Potrebno je dodatno unositi enzime, koji olakšavaju varenje i apsorpciju hrane, a najviše ih ima u svežem voću i povrću, ili pak u onom koje je kuvano na pari i veoma malo termički obrađeno, jer toplota sama po sebi „razgrađuje“ ili stručno rečeno vrši termolizu enzima.
Iako se smatra da žvakaće gume bez šećera, olakšavaju varenje i ubrzavaju probavu hrane, to je u suštini potpuno pogrešno mišljenje. Naime,iako ne sadrže šećer, pomenute žvakaće gume imaju visok procenat zaslađivača (sorbitola ili manitola), koji izazivaju krčanje i nadutost creva.
Postoje međutim, situacije u kojima neka osoba nije potpuno sigurna koja joj namirnica najviše „smeta“ tj izaziva tegobe,te je tada najbolje, da se kao i u slučaju alergije na hranu, iz ishrane izbacuje postepeno jedna po jedna namirnica.
Sa druge strane, ukoliko je uzrok nakupljanja gasova u crevima, preterano razmnožavanje „loših“ bakterija, uz konsultaciju sa lekarom i obavljanje potrebnih dijagnostičkih testova, najbolje je uvesti antibiotsku i probiotsku terapiju.
Ostali mogući uzroci krčanja u crevima
- Otežano pražnjenje creva tj opstipacija – čest problem i tegoba koja dovodi do nadutosti, grčeva i krčanja u crevima; problem se obično lako rešava izmenom načina ishrane, unosom hrane bogate vlaknima, izbegavanjem slatkiša i brze hrane i povećanjem fizičke aktivnosti
- Oboljenje poznato kao IBS tj sindrom iritabilnog kolona – ovo oboljenje je poznato u narodu kao „nervozna creva“, a obično se ispoljava grčevima i bolovima u stomaku koje prate proliv i/ili zatvor; bolovi u stomaku, se obično pojačavaju posle obroka, a tegobe se smanjuju ili nestaju neposredno nakon pražnjenja creva; terapija za ovo oboljenje ne postoji, pa je osnovni cilj da se pacijentima ublaže tegobe, pre svega izmenom načina ishrane, zdravim načinom života i primenom simptomatskog lečenja
- Poremećaj normalne anatomije digestivnog trakta nakon nekih hirurških intervencija – ukoliko je pacijentima delimično ili potpuno narušen anatomski, a time i funkcionalni integritet digestivne cevi, u potpunosti se menje njegovo uobičajeno funkcionisanje; zato se uvek kada je moguće, rade što manje invazivne i radikalne intervencije, sa ciljem da se tako očuva normalna struktura sistema za varenje i izbegnu bilo kakve tegobe ili neželjene posledice i komplikacije.