Normalan urinarni (mokraćni) sistem se sastoji od bubrega koji stvaraju mokraću, i od odvodnih urinarnih puteva (bubrežne čašice; bubrežna karlica; ureteri; mokraćna bešika i uretra), a kojima se mokraća izlučuje.
Osnovna uloga bubrega i mokraćnog sistema u celini, jeste ekskretorna uloga tj izlučivanje štetnih raspadnih produkata metabolizma belančevina, masti i ugljenih hidrata iz organizma; sa druge strane urinarni trakt ima ulogu, u održavanju ravnoteže vode i elektrolita i takozvane acido-bazne ravnoteže u organizmu.
Makroskopske i mikroskopske karakteristike normalnog urina – analiza urina
Makroskopski pregled mokraće, podrazumeva procenu izgleda, odnosno osnovnih fizičko-hemijskih karakteristika urina – boje i mirisa; specifične težine; pH vrednosti; kao i količine normalno izlučene mokraće u toku dana (diureza).
Normalan urin je bistar, prozračan i bledožute je boje; miris urina se može opisati kao „oštar“, jer predominira miris amonijaka; specifična težina mokraće iznosi od 1015-1030; normalna reakcija urina je kisela, i njegova pH vrednost iznosi prosečno oko 6 (iako se referentne tj normalne pH vrednosti mokraće kreću u rasponu od 4,8-7,4); količina mokraće koja se normalno izluči u toku dana, zavisi od više faktora, ali obično iznosi oko 1000-1500 ml/24h;
Biohemijska laboratorijska ispitivanja urina, podrazumevaju određivanje prisustva/odsustva u normalnom urinu – proteina; glukoze; ketonskih tela (acetona); urobilinogena; bilirubina i krvi.
Normalan urin:
– ne sadrži belančevine (nalaz belančevina u urinu naziva se proteinurija, i obično je odraz nekog patološkog stanja na nivou glomerula);
– ne sadrži glukozu (nalaz glukoze u urinu se naziva glikozurija, i ukazuje ili na višak glukoze u krvi tj glikemiju iznad 10 mmol/l, ili na postojanje poremećaja resorpcije glukoze na nivou proksimalnih tubula bubrega);
– ne sadrži ketonska tela (nalaz acetona u urinu, koji tada ima veoma karakterističan miris, je veoma ozbiljan znak koji ukazuje na postojanje keto-acidoze u organizmu, a koja može da dovede do ketogene kome i smrti pacijenta);
– ne sadrži bilirubin (nalaz bilirubina u urinu je patološki znak, i ukazuje na oštećenje hepatocita u kojima se bilirubin normalno stvara);
– sadrži urobilinogen (ali u odgovarajućoj koncentraciji, jer ako postoji višak urobilinogena, to obično ukazuje ili na oštećenje ćelija jetre tj hepatocita, ili pak na povećano stvaranje urobilinogena u crevima);
– ne sadrži krv (nalaz krvi u urinu se naziva mikro/makro hematurija, a nastaje kod različitih patoloških stanja i poremećaja na nivou bubrega i/ili mokraćnih puteva)
Mikroskopski pregled sedimenta urina podrazumeva analizu centrifugirane mokraće, kao i procenu: prisustva i broja eritrocita (u normalnom urinu se nalazi maksimalno 2-5 crvenih krvnih zrnaca); prisustva i broja leukocita (u normalnom sedimentu urina se nalazi ni jedan ili se nalazi 1-2 leukocita; nalaz velikog broja leukocita naziva se leukociturija i obično je znak postojanja urinarne infekcije); nalaza cilindara u urinu ( u normalnom urinu mogu da se nađu samo hijalini cilindri; dok je sa druge strane, prisustvo eritrocitnih, granuliranih, leukocitnih, voštanih, masnih ili epitelnih cilindara u urinu patološki nalaz); nalaza kristala u urinu i nalaza amorfnih soli;
Urinokultura – predstavlja bakteriološki pregled mokraće; normalno u mokraći nema bakterija, a njihovo prisustvo se naziva bakteriurija i obično je udruženo sa porastom broja leukocita u urinu (leukociturija/piurija) i znak je najčešće infekcije urinarnog trakta
Prisustvo kristala u urinu kod dece i odraslih
Nalaz kristala u urinu, kako kod dece tako i kod odraslih, može da bude normalan ili pak patološki nalaz.
Kristali koji se mogu naći u normalnom urinu
U normalnom urinu se mogu naći:
1) kristali kalcijum-fosfata – obično imaju pločast ili prizmatičan izgled; iako se smatra da su normalna pojava u urinu, naravno ukoliko se nalaze u manjem broju, ovi kristali su obično osnova ili „potka“ za nastanak kalcijumskih bubrežnih i/ili mokraćnih kamenaca;
2) kristali mokraćne kiseline – ovi kristali su žućkaste do smeđe boje i različitih oblika; iako se u manjem broju, smatraju normalnim nalazom u urinu, oni takođe mogu da budu osnova za nastanak uratnih kamenaca, i da dovedu do pojave nefrolitijaze i/ili urolitijaze kod dece i odraslih; kristali mokraćne kiseline se takođe mogu naći i u urinu osoba obolelih od gihta, kod nekih sindroma ili kod lečenja leukemije, ali se tada nalaze kako u povećanoj koncentraciji, tako su uz njih prisutne i druge kliničke manifestacije oboljenja i pozitivni dopunski testovi i nalazi;
3) kristali kalcijum-oksalata – kristali su bezbojni i mogu da se jave kao normalan nalaz u kiselom urinu u fomi mono i/ili dihidrata; iako se u manjoj koncentraciji,ovi kristali smatraju normalnim nalazom u urinu, njihovo prisustvo bilo u većem broju ili pak taloženje ovih kristala u alkalnom urinu, može i najčešće predstavljaju osnovu za nastanak bubrežnih kamenaca i pojavu nefrolitijaze kod dece i kod odraslih;
4) kristali amonijum-biurata; kristali tripl-fosfata i amorfne soli (fosfati) – takođe se mogu, u manjim koncentracijama, smatrati normalnim nalazom u kiselom urinu
Kristali čiji je nalaz u urinu patološki
1) kristali bilirubina u urinu – nisu normalan nalaz, i obično su praćeni i porastom koncentracije direktnog bilirubina u urinu; ovakav nalaz se sreće kod nekih težih oboljenja jetre, a u kojima je oštećena funkcija njenih ćelija odnosno hepatocita (ciroza jetre; akutna hepatična insuficijencija; hepatična encefalopatija);
2) kristali sulfonamida u urinu – obično nisu normalan nalaz, i prevashodno se viđaju u bolestima bubrega i/ili mokraćnih puteva, a u smisli postojanja peska ili kamena u ovim strukturama (urolitijaza i/ili nefrolitijaza);
3) kristali holesterola u urinu – su patološki nalaz i obično su praćeni pojavom proteinurije i masnih i voštanih cilindara u sedimentu urina; najčešće se sreću kod postojanja nefrotskog sindroma (koga laboratorijski odlikuje masivna proteinurija, i pojava takozvanih „nefrotskih“ edema, kao osnovne kliničke manifestacije);
4) tirozinski kristali u urinu – predstavljaju patološki nalaz, a obično se sreću kod dece sa metaboličkom bolešću jetre, a koja se naziva tirozinemija (bolest koju odlikuje poremećaj normalnog metabolizma aminokiseline tirozina)
Kliničke manifestacije prisustva kristala u urinu kod dece i odraslih
Kako je u prethodnom tekstu već više puta napomenuto, osnovni problem prisustva fizioloških ili patoloških kristala u mokraći, jeste mogućnost stvaranja bubrežnih kamenaca odnosno nastanak nefrolitijaze.
Kristali kalcijum-oksalata i kalcijum-fosfata predstavljaju osnovu odnosno jezgro za stvaranje takozvanih kalcijumskih kamenaca, koji su i najčešća i najzastupljenija forma nefrolitijaze; sa druge strane kristali mokraćne kiseline (a koja je sama po sebi naročito slabo rastvorljiva pri niskoj pH vrednosti urina, a potpuno je nerastvorna u vodi), predstavlaju jezgro uratnih kamenaca odnosno kamenaca od mokraćne kiseline.
Kao posledica opstrukcije izvodnih mokraćnih puteva bubrežnim kamencima, može da nastane zastoj urina u kome se umnožavaju bakterije i dolazi do posledičnog razvoja urinarne infekcije; sa druge strane sama urinarna infekcija, može da bude uzrok nastanka takozvanih infektivnih kamenaca, a koji su izgrađeni obično od kalcijum-fosfata i/ili struvita (amonijum-magnezijum-sulfata), i koji su pre svega posledica delovanja bakterija koje imaju sposobnost da stvaraju ureazu i tako stvaraju višak amonijaka i takozvane ureazne kamenove.
U dečijem uzrastu, pojava nefrolitijaze je relativno retka, ali je karakteristično da se najčešće javlja kod dece ispod dve godine starosti (u oko 1/3 dece se javlja u ovom uzrastu), kao i da je češća kod dečaka nego kod devojčica.
Sa druge strane, kod odraslih osoba, pojava nefrolitijaze je dosta česta, i može da se komplikuje kako pomenutom urinarnom infekcijom, tako i mnogo ozbiljnijim bolestima kakve su akutna ili hronična insuficijencija bubrega.
Osnovni klinički znaci i simptomi nefrolitijaze su:
pojava bola u slabinskom predelu (najčešće po tipu takozvanih renalnih kolika, a koje nastaju kada se kamen pokrene kroz odvodni mokraćni sistem);
pojava krvi u urinu (u vidu makroskopske ili mikroskopske hematurije, a koja je posledica oštećenja epitela mokraćnih puteva kamencima ili pak sekundarnom bakterijskom infekcijom);
pojava simptoma sekundarne urinarne infekcije – subfebrilna temperatura; učestalo mokrenje (polakizurija); noćno mokrenje (nokturija); otežano i bolno mokrenje (dizurične smetnje), sa osećajem zaostanka urina u mokraćnoj bešici (tj osećaj nepotpunog pražnjenja mokraćne bešike); prisustvo povećanog broja bakterija u urinokulturi; pojava leukociturije/piurije u sedimentu urina; promena makroskopskih karakteristika mokraće (koja postaje zamućena i menja miris, a usled povećane količine raspadnih produkata uree i prisustva bakterija)
Terapijski pristup kod prisustva agregata kristala ili kamenaca u bubrezima
Terapijske mere u lečenju nefrolitijaze i urinarne infekcije, kao najčešćih posledica nakupljanja kristala u urinu i njihove agregacije (taloženja) i/ili pak „potke“ tj jezgra za stvaranje kamenaca, obuhvataju dva osnovna terapijska pristupa – nespecifične i specifične (kauzalne) mere lečenja.
Nespecifični terapijski pristup u lečenju nefrolitijaze i infekcije urinarnog trakta obuhvata sledeće mere – povećan unos tečnosti (najbolje vode, u količini većoj od 2 litra dnevno); smanjen unos proteina (naročito belančevina životinjsko porekla); smanjen unos prostih šećera (slatkiša), a povećan unos svežeg voća i povrća; smanjen ili ograničen unos soli; povećan unos vitamina C; i odgovarajući unos minerala i kalorija;
Specifične terapijske mere u lečenju nefrolitijaze i urinarne infekcije (kauzalna terapija) obuhvataju neke od sledećih metoda – primena lekova (pre svega diuretika, ali i određenih antibiotika kod postojanja pridružene urinarne infekcije); ultrazvučno „razbijanje“ kamenaca; i eventualni operativni pristup, ako ni jedan drugi metod ne daje rezultate (operativno vađenje kamenaca; kod dece takođe i operativna korekcija eventualno prisutnih urođenih anomalija urinarnog trakta, i vađenje kamenaca)