Sedimentacija eritrocita je laboratorijski test kojim se utvrđuje brzina taloženja crvenih krvnih zrnaca na dnu epruvete u kojoj se nalazi 2 ccm izvađene pune venozne ili kapilarne krvi pomešane sa rastvorom protiv zgrušavanja krvi (antikoagulensa) u odnosu 4:1.
Ova laboratorisjka metoda počela je da u 21. veku iako su lekari i naučnici mnogo pre toga analizirali ovu pojavu i utvrdili da brzina padanja eritrocita na dno epruvete varira kod različitih patoloških stanja organizma.
Ovo je jedna od prvih analiza koja se radi ukoliko lekar na osnovu pregleda i kliničke slike posumnja da nešto nije u redu i na taj način se ispituje postojanje nekog upalnog procesa u organizmu. Sedimentacija je osnov za dalje preglede i testiranja u slučaju njenih povišenih vrednosti. Normalne vrednosti variraju u odnosu na godine starosti mada neretko mogu biti više kod uzimanja raznih lekova ili specifičnih stanja kao što je trudnoća.
Povišena sedimentacija ukazuje da klinička slika organizma nije u redu, ali na osnovu njenih rezultata se ne može postaviti dijagnoza. Nakon što lekar nakon dodatnih analiza utvrdi o kakvoj bolesti je reč nastavlja da prati vrednosti sedimentacije koje pre svega ukazuju na prognozu toka bolesti s obzirom na to da povišeni parametri ukazuju na moguće komplikacije i jači razvoj oboljenja dok smanjenji znače da se bolest jenjava i da se zdravstveno stanje stabilizuje.
Takođe, povišena sedimentacija i kada su ostali parametri u normalnin granicama može ukazati na bolest koja je tek u začetku ili se postepeno i „tiho“ razvija bez očiglednih simptoma.
Krvna slika – vrednosti eritrocita i trombocita i sedimentacije
Krvna slika koja podrazumeva laboratorijsku analizu krvi i određivanje vrednosti raznih parametara kako bi se utvrdilo dijagnozu neke bolesti ili izrazila sumnja doktora na postojanje nekog patološkog stanja pri čemu se rade dodatni pregled i testovi.
Klinička slika organizma može da se ustanovi pomoću različitih dijagnostičkih vidova kao i krvne slike u kojoj je izražena količina crvenih krvnih zrnaca – eritrocita, belih krvnih zrnaca – leukocita, holesterola, hemoglobina, triglicerida, šećera u njoj kao i brzina taloženja eritrocita i mnogi drugi rezultati.
Značaj i uloga eritrocita u organizmu
Na povišenu sedimentaciju utiču i vrednosti i odnos eritrocita i trombocita. Eritrociti su krvne ćelije crvene boje koji imaju oblik bikonkavnog sočiva i nemaju jedro i organele zbog čega se razmena gasova u njima odvija pomoću hemoglobina za koga se oni vezuju.
Zbog svog specifičnog oblika oni su jako elastični i mogu da prolaze i kroz najuže krvne sudove kao što su kapilari, a sastoje od 70 odsto vode a ostatak pretežno čini hemoglobin. Procenat crvenih krvnih zrnaca u krvi iznosi oko između 40 i 45 odsto i naziva se hematokrit, a kod žena je količina eritrocita i hemoglobina manja nego kod muškaraca. Eritrociti žive od 100 do 120 dana nakon čega se razgrađuju jer metabolički porcesi u njima slabe, a većina ih se nalazi u slezini.
Neophodne i najbitnije supstance i uslovi za proizvodnju eritrocita su gvožđe, folna kiselina, proteini, vitamin B12, kostna srž, eritropotein – hormonalni faktor koji stvaraju ćelije bubrega i jetre, a utiče na rast krvnih zrnaca i osetljiv je na količinu kiseonika u tkivima, kao i zdrava sluznica želuca. Eritrociti se proizvode u slezini, jetri i limfnim čvorovima i kostnoj srži. Membrana etritrocita izgrađena je od dvostrukog sloja koji čine holesterol i fosfolipidi.
Ključna funkcija crvenih krvnih zrnaca je u procesu prenosa kiseonika od pluća do organa i njihovih tkiva. Osnovna analiza eritrocita podrazumeva merenje njihovog broja, zatim njihovog procenta odnosno hematokrita i sedimentacije odnosno brzine njihovog taloženja.
Funkcija, normalne vrednosti i bolesti trombocita
Trombociti ili krvne pločice su male krvne ćelije koje imaju oblik bikonvesnog diska, a njihova glavna uloga je u procesu zgrušavanja krvi pomoću njene koagulacije kao i stvaranjem trombocitnog čepa pomoću koga se zaustavlja krvarenje.
Kada je krvni sud povređen on se prvo sužava zbog lučenja određenih materija, potom se „nagomilavaju“ trombociti koji se povezuju i stvaraju trombocitni čep koji ako ne uspe da zaustavi krvaranje dolazi do procesa koagulacije u kom se u trombocitima neaktivni protein protrombin konvertuje u aktivni trombin koji potom aktivira pretvaranje neaktivnog fibrinogena u fibrin. Tokom koagulacije trombociti izlučuju fosfolipide, kalcijum i druge relevantne supstance u tom procesu.
Postoje dve vrste bolesti trombocita koje nastaju usled smanjenja ili povećanja njihovog broja ili funkcije koje obavljaju. Bolesti kod smanjenog broja trombocita ili njihove funkcije nazivaju se trombocitopenije i dele se na dve grupe: kvanitativna trombocitopenija odnosi se na smanjivanje broj trombocita ispod 50 milijardi po litru krvi s obzirom na to da su normalne vrednosti od 150 do 400 milijardi. Ukoliko se ova vrsta trombocitopenije ne leči na vreme može doći do smanjenja broja trombocita ispod 30 milijardi i u tom slučaju i prilikom manje povrede krvnog suda može doći do smrti jer krvarenje ne može da se zaustavi.
Kvalitativna trombocitopenija ukazuje na poremećenu funkciju trombocita kojih može biti u dovoljnoj količini, ali zbog oštećenja koje imaju u sebi ne mogu aktivno da učestvuju u procesu zgrušavanja krvi.
Trombocitopenija javlja se kod vrsta anemija prouzrokovanih manjkom folne kiseline i vitamina B12, raznih virusnih zaraza, leukemija, tumorskim metastazama, otrovnih hemikalija, zatim kod alkoholičara, ali i kod upotrebe raznih lekova koji utiču na takvo stanje a to su citostatici koji se koriste u lečenju kancera kao i radioterapija, zatim razni antireumatski i antizapaljenski lekovi – asipirin, diklofenak, paracetamol i drugi posebno kada se često upotrebljavaju što je isti slučaj i sa analgeticima, antibioticima, lekovima za smirenje kao i onima protiv epilepsije i dijabetesa.
Povećan broj trombocita je bolest koja se naziva trombocitoza i kod nje dolazi do zgrušavanja krvi u organizmu i kada krvni sudovi nisu povređeni zbog čega nastaje tromboza odnosno spontano zgrušavanje krvi i stvaranje krvnih ugrušaka koji mogu biti vrlo opasni.
Trombocitoza može se javiti i kao posledica raznih zdravstvenih problema kao što su infekcije, upalni procesi, maligni tumori, zapaljenska oboljenja creva, reumatoidni artritis, bolesti vezivnih tkiva i bubrega, alergije, anemije prouzrokovane manjkom gvožđa kao i razgradnjom eritrocita – hemolitičke, nakon operacija i velikih krvaranja kao i odstranjivanja slezine, ali i kod korišćenja raznih medikamenata poput tretinoina, epinefrina, vinkrstina.
Odnos supstanci u krvi koje utiču na brzinu sedimentacije
Brzina taloženja eritrocita uslovljena je međusobnim odnosom fibrinogena, proteina i glikoprotetina odnosno njihovim površinskim naponom krvi, oblikom i veličinom eritrocita, PH vrednosti, procentom volumena krvnih zrnaca, količinom lipida, koncentracijom jona.
Ukoliko se parametri tih proteina (fibrinogena i drugih) povećaju u akutnoj fazi dolazi do smanjenja elektronegativnog naelektrisanja na membrani crvenih krvnih zrnaca zbog čega se oni talože znatno brže nego kada su pomenute vrednosti standardne.
Glikoproteini su proteini koji se sastoje od glikana odnosno oligosaharidnih lanaca koji su kovalentno povezanu sa bočnim polipeptidinim lancima. Ovi proteini pripadaju grupi vrlo važnih integralnih membranskih proteina koji učestvuju u interakciji između ćelija u organizmu.
Fibrinogen je vrsta glikoproteina koji se nalazi u krvnoj plazmi, a njegova sinteza odvija se u jetri. U procesu zgrušavanja krvi on se pretvara u fibrin koji se potom povezuje sa faktorom XIII i stvara ugrušak tom prilikom. Skorija naučna istraživanja su dala objašnjenje da fibrin ima glavnu ulogu u zapaljenskim procesima u organizmu kao i u razvoju reumatoidnog artritisa.
Normalne vrednosti sedimentacije i kada dolazi do njihovih odstupanja?
Brzina taloženja eritrocita se meri u milimetrima na sat odnosno mm/h. Kod žena mlađih od 50 godina normalna vrednost sedimentacije je ispod 20 mm/h dok kod onih starijih od 50 godina treba da bude manja od 30 mm/h. Kod muškaraca do 50 godina normalni parametri su niži od 15 mm/h dok kod onih koji imaju više od 50 godina uobičajene vrednosti su ispod 20 mm/h.
Kod dece koja još nisu ušla u pubertet normalna normalni parametri iznose između 3 i 13 mm/h a kod beba ispod 2 mm/h.
Povišene vrednosti sedimentacije
Kod određenih patoloških kao i fizioloških i specifičnih stanja organizma dolazi do skupljanja eritrocita u manje ili veće grupe zbog čega se oni brže talože, a uzrok svega toga su određene promene koje nastupaju u njima kao i krvnoj plazmi. U slučaju usporenog ili onemogućenog zgrušavanja krvi oni se postepeno spuštaju i padaju na dno epruvete.
Povećana sedimentacija se pre svega javlja kod oboljenja kod kojih se raspadaju tkiva i njihove raspadnute materije dospevaju u krvotok kao što su tuberkuloza, reumatoidni artritis, akutni infarkt i mnoga druga.
Sedimentacija crvenih krvnih zrnaca može da ime povišene vrednosti ne samo kod postojanja bolesti već i kad organizam obavlja razne fiziološke funkcije kao što je varenje nakon velikih obroka, zatim u starsoti su takođe povećane bez obzira da li je čovek zdrav ili ne, a kod žena su parametri iznad uobičajenih tokom mesečnih ciklusa i drugog stanja.
Kada su patološka stanja u pitanju najčešći uzročnici povećane brzine taloženja eritrocita su različite aktuna i hronična infektivna virusna i bakterijska oboljenja – tuberkuloza, sifilis i druga, zatim razni zapaljenski procesi – hronična bolest bubrega, upala pluća, primarni vaskulitis, potom teški oblici anemija, bolesti štitne žlezde, razne vrste kancera pre svega limfoma – primarna ili Waldenstromova makroglobulinemija i drugi, zatim sistemske bolesti vezivnog tkiva – kao što su osteomijelitis, reumatska groznica, reumatodni artritis, sistemska skleroza, dermatomiozitis, primarni vaskulitis, potom autoimuna oboljenja kao što su sistemski eritemski lupus , i druga, degenartivne bolesti zglobova i kičmenog stuba – artroza i druge kao i neoplastični sindromi u koje spadaju razne specifične vrste tumora kao što je Hočkinov limfom.
Znatno povišena sedimentacija prisutna je kod povećane koncentracije fibrinogena u krvi odnosno hiperfibrinogenemije, reumatične polimijalgije, primarne makroglobulinemije, multipli mijeloma, nekrotizirajućeg vaskulitisa koji je za razliku od primarnog posledica neke druge, neretko sistemske bolesti.
Smanjene vrednosti sedimentacije
Kod određenih zdravstvenih problema sedimentacija može imati i niže vrednosti u odnosu na normalne što je slučaj kod akutnog hepatitisa, alergija, dijabetesa, srpaste anemije, kod teških kaheksija, zatim kod oboljenja jetre, leukocitoze odnosno povećanog broja leukocita, policitemije.
Medikamenti koji utiču na vrednosti sedimentacije
Postoje razni lekovi koji znatno utiču na izmenjene vrednosti brzine taloženje eritrocita zbog čega prilikom pregleda i nakon obavljanja laboratorijskog testa sedimentacije obavezno treba da obavestite svog lekara koje medikamente uzimate kako bi znao da li rezultati analize krvi i u kojoj meri odstupaju zbog upotrebe tih lekova.
Tu pre svega spadaju medikamenti koji sadrže androgene odnosno muške polne hormone kao što je testosteron, zatim ženski polni hormoni kao što je estrogen, aspirin i drugi salicitalni lekovi koji ako se previše i prečesto piju mogu znatno da utiču na vrednosti sedimentacije, zatim medikamenti koji sadrže valproičnu kiselina, potom lekovi sa divalproeks natrijumom kao i oni sa fenitoinom, lekovi antipsihotici poput fenotiazina, sintetski kortikosteriodni hormoni kao što je prednizon.
Takođe, upotreba raznih pre svega sintetičkih droga može znatno da izmeni normalne vrednosti sedimentacije, a među njima se izdvaja heroin kao i metadon koji je vrsta sintetskog opioda i snažnog analgetika koji se danas uglavnom koristi za smanjenje bolova kod heroinskih zavisnika u supstitucionalnoj terapiji.
Zaključak
Mnoga patološka stanja u organizmu koja su uzročnici povišene vrednosti sedimentacije odnosno taloženja crvenih krvnih zrnaca istovremeno su uzročnici i poremećaja u funkciji i broju eritrocita i trombocita, a među njima najčešća su reumatska oboljenja – reumatoidni artritis i druge, zatim razna maligne bolesti, kao i različiti oblici anemija i leukemija, kao i mnoge virusne infekcije i zapaljenski procesi creva, vezivnih tkiva.
Takođe, primena određenih terapijskih lekova kao i prečesta upotreba nekih medikamenata bez konsultovanja sa doktorom mogu izazvati odstupanja od normalnih vrednosti sedimentacije, broja eritrocita i trombocita.
Zato je bitno redovno kontrolisati krvnu sliku i bez vidljivih simptoma jer mnoga oboljenja i procesi u organizmu ne ispoljavaju nikakve tegobe zbog čega nisu jasni pokazatelji da sa našim zdravljem nešto nije u redu. Mala odstupanja od uobičajenih vrednosti mogu biti posledica akutnih stanja i fizioloških procesa u organizmu kao što su manje povrede, iscrpljenost, mesečni ciklus kod žena i drugo, ali svakako treba ispitati sve i obavesiti lekara o svemu tome.
