Trbušna duplja (cavum abdominis) u anatomskom pogledu ima dva osnovna dela – peritonealnu ili pravu trbušnu duplju (cavum peritonei) i takozvani retroperitonealni prostor koji se nalazi pozadi, bliže kičmenom stubu.
Prava trbušna duplja je zbog lakše orijentacije, podeljena na dva „sprata“, čija je granica poprečni deo kolona (debelog creva) tj kolon transverzum, ali ta granica je samo orijentaciona i svi organi trbušne duplje su međusobno povezani i čine jednu anatomsko-funkcionalnu celinu.
Na osnovu ove podele postoje:
1) gornji sprat (nadmezokolični sprat) trbušne duplje, koji se pruža – gore od dijafragme ili prečage (a koja je granica između trbušne i grudne duplje), a dole – do poprečnog kolona.
Sadržaj gornjeg sprata prave trbušne duplje čine – sa desne strane jetra; sa leve strane slezina; a u središnjem delu se nalaze trbušni deo jednjaka, želudac, duodenum (dvanaestopalačno crevo) i pankreas (gušterača).
2) donji sprat (podmezokolični sprat) prave trbušne duplje, pruža se – gore od transverzalnog kolona, a dole do otvora male karlice (apertura pelvis superior).
Sadržaj donjeg sprata trbušne duplje čine – sa desne strane ushodni kolon (colon ascendens) i slepo crevo (caecum); sa leve strane su smešteni nishodni kolon (colon descendens), a u njegovom nastavku je sigmoidni kolon (colon sigmoideum); u središnjem delu ovog sprata abdomena se nalaze vijuge tankog creva, odnosno jejunuma i ileuma.
Retroperitonealni prostor – iako ovaj deo trbušne duplje nije predmet razmatranja ovog teksta, potrebno je napomenuti da se u njemu nalaze neko od veoma bitnih organa a koji se mogu videti prilikom pregleda transabdominalnim ultrazvukom.
Dakle sadržaj retroperitonealnog prostora sačinjavaju – bubrezi; abdominalni deo mokraćnih kanala; nadbubrežne žlezde (koje su deo endokrinog sistema i smeštene su na gornjim polovima levog i desnog bubrega); veliki i važni krvni sudovi kakva je trbušna aorta i donja šuplja vena; limfni sudovi i limfni čvorovi; veliki živci koji čine takozvani celijačni i slabinski nervni pleksus tj splet.
Organi koji se nalaze sa desne strane u abdomenu (trbušnoj duplji)
Jetra
Jetra je organ koji se nalazi neposredno ispod desne poludijafragme ili takozvanog desnog rebarnog luka, meke je konzistencije, smeđe boje i obavijena je Glisonovom kapsulom, a teška je oko 1,5 kg, pa se zato i smatra najvećom žlezdom kod ljudi. Osnovu ćelijske građe jetre čine hepatociti, a pored njih se nalaze i druge ćelije kakve su – Kupferove ćelije (makrofagi jetre), zvezdaste ćelije, endotelne ćelije i epitelne ćelije jetrinih žučnih kanalića.
Jetra je poznata po tome što ima veliku sposobnost regeneracije, a regenerativni proces je moguć samo iz očuvanih ovalnih ćelija žučnih kanalića. Pomenuta žlezda krv dobija iz dva izvora – iz vene porte koja joj donosi 75% venske krvi – krvi siromašne kiseonikom ali bogate hranljivim materijama (pa se zato i zove i nutritivni krvni sud jetre) i iz arterije hepatike proprije od koje jetra dobija 25% arterijske krvi – bogate kiseonikom (pa se zato ova arterija naziva funkcionalnim krvnim sudom jetre). Arterijska i venska krv koje dospevaju u jetru preko takozvane porte hepatis (ulaza ili hilusa jetre), meša se u jetrinim sinusoidima i preko hepatičnih vena se odvodi i uliva u veliku donju šuplju venu.
Anatomija jetre
Anatomski gledano jetra ima dve strane – gornju i donju i dve ivice – prednjedonju i zadnjegornju, a što je važno napomenuti zbog razumevanja njenih odnosa sa susednim organima trbušne duplje.
Jetra se sastoji iz dva režnja – većeg desnog režnja (koji je šest puta veći nego levi, i ima dva dela lobus quadratus i lobus caudatus tj četvrtasti i repati režanj) i manjeg levog režnja.
Desni režanj jetre je svojom gornjom stranom u odnosu sa desnom polovinom dijafragme, a preko nje i sa nekim strukturama grudne duplje kakva je plućna maramica (pleura). Gornja strana levog režnja jetre je preko dijafragme u odnosu sa plućnom maramicom, srčanom kesom (perikardom) i samim srcem.
Desni režanj jetre je svojom donjom stranom u odnosu sa desnim uglom kolona, dvanaestopalačnim crevom (duodenumom), desnim bubregom i desnom nadbubrežnom žlezdom; četvrtasti režanj jetre je u odnosu sa takozvanim piloričnim delom želuca (koji je u vidu jednog manjeg proširenja i kojim se želudac dalje nastavlja na duodenum); repati režanj jetre je u odnosu sa zadnjim delom dijafragme na koji naleže. Donja strana levog režnja jetre je u odnosu sa prednjom stranom abdominalnog tj trbušnog dela jednjaka i sa gornjim delom prednje strane želuca.
Fiziogija jetre
Ovaj organ, ili bolje rečeno žlezda, smatra se takozvanom „metaboličkom laboratorijom“ ljudskog organizma zbog čitavog niza veoma važnih funkcija koje obavlja. Naime, u jetri se sintetišu aminokiseline, albumini, lipoproteini, faktori koagulacije, neki hormoni, transportni proteini i druge materije; jetra je depo viška glukoze (u obliku glikogena), masti, vitamina i belančavina; ima bitnu ulogu u detoksikaciji organizma od štetnih produkata i u eliminaciji lekova, hemijskih toksina ili bioloških otrova, a jedna od njenih najvažnijih uloga je detoksikacija amonijaka.
Jetra je takođe i važan deo imunog sistema organizma, jer učestvuje u fagocitozi, tj njeni makrofagi (Kupferove ćelije) fagocituju tj „proždiru“ bakterije i druge štetne mikroorganizme i uklanjaju ih iz organizma.
Jetra je žlezda koja je takođe i važan deo sistema za varenje, a zbog svoje sposobnosti da luči žuč, i smatra se da se u njoj dnevno stvara oko 600 ml ove materije, koja se sastoji od vode, bilirubina, holesterola, žučnih kiselina, fosfolipida i nekih enzima.
Žuč je materija koja je neophodna za proces varenja hrane (pre svega masti) i koja se iz jetrinih ćelija (hepatocita) u kojima nastaje, odvodi u žučnu kesu (koja je smeštena u jednom žlebu na donjoj strani jetre), a iz koje se preko duktus holedokusa zatim uliva u dvanaestopalačno crevo.
Neka od najvažnijih oboljenja jetre su hepatitisi različitog utroka, masna jetra, portna hipertenzija, ciroza jetre i hepatocelularni karcinom tj maligni tumor jetre.
Slepo crevo (cecum)
Slepo crevo predstavlja početni prošireni deo debelog creva (kolona) i nastavlja se na tanko crevo odnosno ileum, sa kojim je povezano preko takozvane ileocekalne valvule (koja u stvari predstavlja ušće tankog u debelo crevo).
Slepo crevo se u svom produžetku nastavlja ushodnim kolonom tj kolon ascendensom, o kome će biti reči kasnije u ovom tekstu.
Ispod prethodno pomenutog ileocekalnog ušća, nalazi se jedan deo slepog creva koji se naziva appendix, ili crvuljak odnosno privezak slepokg creva. Slepo crevo je dugačko oko 6-7 cm, a crvuljak je dužine oko 9 cm, i u njemu se nalaze brojne limfne žlezde pa se zbog toga on još naziva i „crevni krajnik“.
Upravo iz tog razloga, odnosno zbog prisustva velike količine limfnih čvorova u crvuljku, u njemu se veoma često razvija zapaljenski proces, koji je poznat kao akutni apendicitis ili upala slepog creva.
Upala slepog creva
Međutim, „narodni“ izraz „upala slepog creva“ u praktičnom smislu nije apsolutno tačan, jer se ne radi o zapaljenjskom procesu samog creva, već njegovog appendixa tj crvuljka, pa je tačniji naziv za ovo stanje u stvari – appendicitis. Akutni apendicitis najčešće predstavlja, deo kliničke slike koja se u stručnoj medicinskoj praksi naziva akutni abdomen, i smatra se jednim od najurgentnijih stanja u hirurgiji, jer ako se ne operiše po hitnom postupku, u velikom broju slučajeva dolazi do komplikacija (perforacija crvuljka, izlivanje gnoja u slobodnu trbušnu duplju i zahvatanje zapaljenjem susednih oprgana), od kojih je najteža i na žalost ne tako retka smrt pacijenta.
Slepo crevo je smešteno u desnoj bedrenoj jami na samom dnu donjeg sprata trbušne duplje, ali njegov položaj nije toliko „striktan“, pa može da bude manje ili više spušteno ili podignuto, i da na taj način svojom patologijom imitira oboljenja drugih, susednih organa (kakve su upale jajnika, mokraćnih puteva, patološki procesi jetre).
Ako je slepo crevo anatomski položeno na višem nivou nego što je to normalno (a normalno je naravno, u pomenutoj bedrenoj jami), tada može da se nalazi praktično ispod same donje strane jetre; sa druge strane, ukoliko se radi o spuštenom slepom crevu, ono može anatomski da pripada maloj karlici.
Ako uzmemo da je položaj slepog creva normalan, tada crvuljak koji je normalno ispod slepog creva i predstavlja njegov produžetak „naniže“, može da ima nenormalan položaj i da se nađe iza slepog creva.
Zato je ultrazvuk abdomena apsolutni prioritet u dijagnostici oboljenja ili bilo kakve sumnje na oboljenja slepog creva i crvuljka, jer je u ovom sličaju rana dijagnostika od najvećeg značaja za adekvatno lečenje.
Što se tiče odnosa slepog creva, ono svojom prednjom stranom naleže na prednji trušni zid, a zadnjom stranom naleže na mišić koji se zove musculus iliopsoas, i koji ispunjava celu desnu bedrenu jamu. I crvuljak kao i slepo crevo, ima iste odnose sa susednim organima abdomena.
U slučaju sumnje na upalu slepog creva, obavezno je što hitnije se obratiti lekaru, ali u potvrdi sumnje, može biti od pomoći tačka na prednjem trbušnom zidu – takozvana Mc Barney tačka.
Mc Barney tačka – se nalazi na sredini linije koja spaja pupak sa desnom gornjom bedrenom linijom ilijačne kosti (takozvana Monroova linija). Ukoliko postoji akutni apendicitis, pritisak na ovu tačku će izazvati veoma jaku bolnu osetljivost, koja se može proširiti u butinu desne noge.
Pomenuti bol u butini desne noge kod zapaljenja crvuljka se dešava upravo zati što je obično zapaljenjem zahvaćen i bedreni mišić (m. iliopsoas), a kako je on glavni fleksor (zatezač) buta, pacijenti obično drže desnu nogu savijenu kako bi na taj način ublažili bolove.
Ushodni deo kolona (colon ascendens)
Deo debelog creva koji se nastavlja na slepo crevo, a zatim se dalje nastavlja poprečnim ili transverzalnim kolonom, naziva se ushodni kolon ili kolon ascendens. Početak ushodnog kolona, leži u desnoj bedrenoj jami, a zatim se odatle pruža vertikalno naviše, desnom stranom donjeg sprata trbušne duplje, sve do nivoa ispod desnog rebarnog luka (tj do donje strane desnog režnja jetre), gde se preko gornjeg desnog ugla kolona, nastavlja ulevo u pomenuti poprečni deo kolona.
Svojom prednjom i spoljašnjom stranom, ushodni kolon je u odnosu sa prednjim trbušnim zidom; njegova unutrašnja strana je u odnosima sa desnim ureterom i vijugama tankog creva, koje ispunjavaju središnji deo trbušne duplje; a zadnja strana kolon ascedensa je u odnosu sa prednjom stranom desnog bubrega.
Ukupna dužina ushodnog dela debelog creva je oko 15 cm.
Organi koji se nalaze sa leve strane u abdomenu
Slezina (Lien)
Slezina je jedan od organa koji ima neke od veoma važnih funkcija u organizmu, ali bez koje čovek, ukoliko je to neophodno može da živi.
U slezini se proizvode odbrambene krvne ćelije ili limfociti i ona predstavlja najveći limfoidni organ kod čoveka; sa druge strane slezina je poznata i pod nazivom „groblje eritrocita“ jer se u njoj razgrađuju eritrociti tj crvena krvna zrnca koja su završila svoj životni vek (koji traje oko 120 dana) i ispunila funkciju, a tom prilikom se oslobađa hemoglobin.
Pošto pomenuti hemoglobin, koji nastaje kao rezultat razgradnje eritrocita, sadrži gvožđe, slezina na posredan način učestvuje i u njegovom metabolizmu, ali se takođe smatra da ovaj organ ima važnu ulogu u ćelijskom i humoralnom imunom sistemu, jer se pored limfocita u slezini stvaraju i određena odbrambena antitela.
Slezina je organ veoma meke konzistencije, i pri traumatskim povredama vrlo često dolazi do njenog oštećenja u smislu „prskanja“ slezine koja mogu, u slučaju da se na vreme ne interveniše, dovesti do teških i smrtonosnih krvarenja, pa se zato slezina najčešće i uklanja nakon povrede, jer kako je rečeno, bez nje čovek može da preživi.
Slezina ima dve strane – spoljašnju koja je konveksna, i unutrašnju koja je ravna; dve ivice – gornju i donju, kao i dva pola – prednji i zadnji, pa se zbog svog izgleda slezina često upoređuje sa izgledom zrna kafe.
Slezina je smeštena ispod levog rebarnog luka i leve hemidijafragme, ili preciznije rečeno u levom hipohondrijumu u takozvanoj „slezinskoj loži“. Pomenutu slezinsku ložu grade: napred – želudac; pozadi – levi bubreg; odozgo – dijafragma; odozdo – levi ugao kolona.
Slezina je težine oko 150 grama, a njena ukupna dužina je oko 12 cm, dok u njenoj građi učestvuju fibrozni omotač i parenhim slezine.
Fibrozna opna ili omotač slezine je smeštena ispod površinskog seroznog omotača (koga gradi visceralni list peritoneuma ili trbušne maramice), i od fibroznog omotača koji je izgrađen od vezivnog tkiva polaze trabekule ili vezivne pregrade koje dele parenhim slezine na više delova tj šupljina.
Parenhim slezine čine crvena i bela pulpa – crvena pulpa je izgrađena iz venskih krvnih sinusnih sudova; bela pulpa slezine je izgrađena, kako joj i samo ime kaže, od limfocita koji se grupišu u manje limfne čvorove.
Ukoliko postoji neko od oboljenja slezine, osnovni simptom na koji treba obratiti pažnju je bol u predelu ispod levog rebarnog luka i /ili leve lopatice, a koji se uvek pojačava pri dubokom udahu.
Nishodni kolon (colon descendens)
Nishodni deo debelog creva se u predelu levog gornjeg ugla kolona, koji se nalazi u levom hipohondrijumu, nastavlja na poprečni kolon, a zatim se pruža levom stranom naniže, kroz slabinski predeo i na kraju se nastavlja u sigmoidni kolon. Ukupna dužina nishodnog kolona iznosi oko 25 cm.
Kolon descedens, nalazi se kako je ranije navedeno, u donjem spratu prave trbušne duplje, i on ne može (za razluku od ushodnog kolona) da se napipa preko prednjeg trbušnog zida, jer svojom prednjonm stranom nije u odnosu sa samim prednjim trbušnim zidom, nego sa vijugama tankog creva (ileuma i jejunuma) koje ga „pokrivaju“.
Zadnja strana nishodnog kolona je putem takozvane Toldove fascije, fiksirana za zadnji trbušni zid; spoljna strana kolon descedensa je takođe u odnosu sa vijugama ileuma i jejunuma, a unutrašnja strana nishodnog kolona je u odnosu sa levim bubregom i levim ureterom.
Sigmoidni kolon (colon sigmoideum)
Deo debelog creva koji se nastavlja na nishodni kolon, a završava se ušćem u rektum (koji spada u organe sistema za varenje koji se nalaze u maloj karlici), naziva se sigmoidni kolon i dug je ukupno oko 40 cm.
Sigmoidni kolon je oblika latiničnog slova „S“, i jednim delom svoje vijuge pripada trbušnoj duplji, dok se drugim većim delom nalazi u prostoru male karlice gde se nastavlja na već pomenuti rektum.
Trbušni deo sigmoidne vijuge, nalazi se u levoj bedrenoj jami, i pokriven je vijugama tankog creva; karlični deo sigmoidnog kolona je u odnosu gore – sa vijugama tankog creva; dole – sa mokraćnom bešikom kod muškaraca, a sa matericom kod žena; a pozadi sa levim ureterom, pleksus sakralisom (nervnim spletom u maloj karlici) i sa unutrašnjom ilijačnom arterijom.
