Da bi govorna funkcija mogla da se odvija nesmetano i normalno i da bi samim tim najpre pojedinačni glasovi, a zatim i reči i celokupne rečenice koje osoba izgovori mogle da zvuče artikulisano, razumljivo i jasno definisano, potrebno je da govorna muskulatura bude zdrava i neoštećena, ali i da kranijani (moždani) nervi i uopšteno moždane funkcije koje su zadužene za upravljanje govorom funkcionišu normalno.
Govornu muskulaturu, čine prvenstveno mišići jezika, mišići nepca, mišići grla, mišići grkljana, kao i mišići lica, ali i nervi koji su povezani sa upravo navedenim mišićima, tačnije sa njihovom funkcijom.
Kada dođe do poremećaja ili do oštećenja bilo kojeg nerva ili mišića koji je uključen u govornu muskulaturu, automatski dolazi i do poremećaja govorne funkcije.
Takva vrsta poremećaja govorne funkcije, stručno se naziva dizartrija.
Šta je dizartrija i koji su uzroci njenog nastanka?
Na osnovu svega prethodno navedenog, može se izvesti zaključak da je dizartrija oblik govornog poremećaja koji nastaje usled oštećenja govorne muskulature, tačnije usled oštećenja određenih činilaca govorne muskulature.
Međutim, osim usled oštećenja određenih činilaca govorne muskulature, dizartrija može nastati i čak znatno češće i nastaje usled oštećenja određenih kranijalnih (moždanih) nerava, kao i usled oštećenja određenih moždanih funkcija koje su zadužene za jasno i pravilno oblikovanje govora.
Opisane vrste oštećenja, koja se odnose na oštećenja određenih činilaca govorne muskulature, na oštećenja određenih kranijalnih nerava ili na oštećenja određenih moždanih funkcija, mogu biti povezane sa prisustvom i sa delovanjem više različitih uzroka kao što su sledeći uzroci:
– Izraženost urođenog poremećaja u razvoju funkcije kranijalnih nerava,
– Izraženost urođenog poremećaja u razvoju jedne ili više moždanih funkcija,
– Izraženost urođenog poremećaja u razvoju određenog mišića ili nerva koji ulazi u sastav govorne muskulature,
– Izraženost povrede mozga,
– Izraženost nekog od oboljenja mozga (takva oboljenja mogu biti urođena ili stečena, a najkomplikovanijim oboljenjem smatra se tumor na mozgu),
– Izraženost cerebralne paralize,
– Izraženost multiple skleroze,
– Izraženost moždanog udara, odnosno izraženost posledica koje su nastale nakon moždanog udara,
– Izraženost Parkinsonove bolesti,
– Izraženost dugotrajnog konzumiranja određenih vrsta medikamenata,
– Izraženost dugotrajnog konzumiranja alkohola,
– Izraženost dugotrajnog konzumiranja narkotika.
U zavisnosti od vrste i stepena oštećenja koje je izraženo na nekom od činilaca govorne muskulature, na određenim kranijalnim nervima ili u samoj moždanoj funkciji, ali i u zavisnosti od samog uzroka koji je doveo do nastanka i do razvoja dizartrije, dizarterija može biti izražena kroz blaži ili kroz jači intenzitet i može se manifestovati kroz različite simptome.
Na osnovu intenziteta kroz koji se dizarterija manifestuje, ali i na osnovu vrste simptoma kroz koje se dizartrija takođe manifestuje, može se definisati ukupno šest različitih oblika dizartrije.
Oblici dizartrije i njihova značenja
Poremećaj govorne funkcije kakav je dizartrija, kao što smo prethodno naveli, može biti izražen, a samim tim i definisan kroz šest različitih oblika.
Reč je o sledećim oblicima:
– Ataksična dizartrija,
– Flacidna dizartrija,
– Spastična dizartrija,
– Hiperkinetička dizartrija,
– Hipokinetička dizartrija,
– Mešovita dizartrija.
Ataksična dizartrija – značenje
Ataksična dizartrija, podrazumeva oblik dizartrije koji je neretko praćen otežanom i poremećenom koordinacijom mišića koji pripadaju govornoj muskulaturi. Poremećaj govora u okviru ataksične dizartrije, izražen je kroz promenljivu brzinu, ali i glasnoću.
Najčešće, govor je usporen i tih sa sklonošću ka naglom i moglo bi se reći “eksplozivnom” podizanju tona.
Takođe, kod osoba kod kojih je izražena ataksična dizartrija, govor najčešće zvuči tako kao da je podeljen na slogove.
Flacidna dizartrija – značenje
Flacidna dizartrija, predstavlja oblik dizartrije koji je karakterističan po primetno “zadihanom” govoru koji je neretko praćen i nazalnom bojom glasa (nazalna boja glasa je boja glasa koja nastaje onda kada osoba govori “kroz nos”).
Upravo navedene vrste simptoma, nastaju uglavnom kao posledica oslabljene kontrole nad funkcijom mekog nepca.
Kod osoba kod kojih je izražena flacidna dizartrija, neretko se mogu uočiti simptomi delimične ukočenosti, pa čak i potpune paralisanosti određenih mišičnih regija lica.
Spastična dizartrija – značenje
Spastična dizartrija, definiše se kao oblik dizartrije koji je specifičan po tome što je praćen monotonim govorom koji je usporen i “napet” i koji podrazumeva nerazumljivost i čak neartikulisanost pri izgovoru određenih glasova.
Hiperkinetička dizartrija – značenje
Hiperkinetička dizartrija, predstavlja oblik dizartrije koji je veoma lako primetiti i prepoznati i to na osnovu zategnutosti i hrapavosti glasa.
Pritom, takva vrsta zategnutosti, kao i takva vrsta hrapavosti glasa, izražena je kroz duži vremenski period i nije povezana sa promuklošću ili sa nekim sličnim, trenutno izraženim stanjem koje bi moglo da utiče na glas.
Hipokinetička dizartrija – značenje
Hipokinetička dizartrija, podrazumeva oblik dizartrije koji je karakterističan i koji se može prepoznati po izuzetno tihom glasu, koji je istovremeno promukao i koji je praćen naizgled slabim disajnim kapacitetom (osoba govori kratko, isprekidano, izuzetno tiho i promuklo).
Mešovita dizartrija – značenje
Mešovita dizartrija, kao što se već na osnovu njenog naziva može zaključiti, predstavlja oblik dizartrije u okviru čijeg prisustva dolazi do ispoljavanja svih, prethodno navedenih i opisanih simptoma dizartrije.
Ovaj oblik dizartrije, može se definisati kao najkomplikovaniji, jer je praćen izraženošću najvećeg broja međusobno različitih simptoma.
Samim tim, osobe koje boluju od mešovite dizartrije, zvuče veoma nerazgovetno i neartikulisano.
Dizartrija – dijagnoza
Uspostavljanje same dijagnoze dizartrije, u suštini je izuzetno jednostavno i može se postići u okviru samo jednog razgovora sa logopedom.
Naime, na osnovu samo jednog razgovora, logoped kod pacijenta može jasno prepoznati simptome dizartrije i samim tim može uspostaviti dijagnozu koja određuje čak i konkretan oblik dizartrije. Međutim, kako iza prisustva, tačnije iza nastanka i razvoja dizartrije, kao što smo kroz sadržaj ovog teksta objasnili stoje najčešće veoma složeni uzroci, u okviru obavljanja dijagnoze dizartrije, potrebno je dijagnostikovati i te uzroke.
Srazmerno toj činjenici, da bi se došlo do jasno i precizno uspostavljene dijagnoze dizartrije, veoma često je potrebno da pacijent bude podvrgnut ne samo razgovoru sa logopedom, već i širokom spektru različitih specijalističkih pregleda i analiza, od kojih svaka pojedinačno ima za cilj da dovede do što uspešnijeg prepoznavanja uzroka koji je doveo do nastanka i do razvoja dizartrije.
Širok spektar pregleda i analiza koje je potrebno obaviti u cilju preciznog i pouzdanog dijagnostikovanja dizartrije, ali i u cilju preciznog i pouzdanog otkrivanja njenog uzroka, podrazumeva najčešće prvenstveno neurološki pregled, zatim NMR pregled (to je pregled u nuklearnoj magnetnoj rezonanci) i CT pregled (to je postupak radiološkog snimanja koje uključuje i podrazumeva kompjuterizovanu tomografiju). U pojedinim slučajevima, ukoliko tim lekara proceni i zaključi da je potrebno, pacijent može biti podvrgnut i dodatnim, laboratorijskim analizama.
Dizartrija – lečenje
Lečenje dizartrije je u osnovi izuzetno složeno i zahteva mnogo strpljenja i predanosti kako od strane samog pacijenta, tako i od strane logopeda.
Naime, kvalitet saradnje između pacijenta i logopeda u ogromnoj meri određuje razvoj, ali i uspešnost lečenja.
Postupak lečenja dizartrije, podrazumeva redovno obavljanje govornih vežbi, vežbi mišića koji su uključeni u govornu muskulaturu i vežbi disanja.
Pritom, svaka od navedenih grupa vežbi, oblikuje se individualno u skladu sa stanjem i u skladu sa potrebama pacijenta.
Uspeh lečenja dizartrije, osim od samog pacijenta i osim od logopeda u značajnoj meri zavisi i od neposredne i posredne okoline, odnosno od ljudi koji okružuju pacijenta.
Konkretno, u periodu lečenja dizartrije, pacijent mora imati bezuslovnu podršku i nije poželjno da bude suočen sa bilo kojim oblikom negativnog i lošeg ophođenja koji ga može obeshrabriti.
U određenim slučajevima, recimo ukoliko je uzrok dizartrije cerebralna paraliza, Parkinsonova bolest ili neki treći oblik oboljenja, lečenje dizartrije podrazumeva i sprovođenje terapije, odnosno sprovođenje tretmana koji su usmereni konkretno na lečenje uzroka dizartrije.
Ono što je u vezi sa lečenjem dizartrije takođe važno i čak neizostavno napomenuti, jeste da uspeh lečenja ove bolesti zavisi i od stepena njene razvijenosti, ali i od samog uzroka, kao i od stepena razvijenosti tog uzroka.
Naime, u pojedinom i na svu sreću značajnom procentu slučajeva, dizartrija se vremenom može čak i u potpunosti izlečiti. Međutim, isto tako na žalost postoje i okolnosti u prisustvu kojih jedizartrija neizlečiva, ali u prisustvu kojih se njeni simptomi uz uporno sprovođenje lečenja ipak mogu bar značajno umanjiti i iskontrolisati.
Kada se jednom izleči, dizartrija nema sklonost ka ponovnom nastanku i razvoju, to jest ka navraćanju.
