Promene u usnoj duplji i/ili na jeziku, mogu biti ili klinička manifestacija nekog sistemskog oboljenja, ili pak biti ograničena tj specifična samo za usnu duplju i njene organe u užem smislu te reči.
Aftozni stomatitis (Stomatitis aphtosa)
Aftozni stomatitis ili jednostavnije rečeno pojava afti u usnoj duplji, predstavlja oboljenje nepoznate etiologije tj uzročnik pojave aftoznih formacija na usnoj sluznici, još uvek nije dovoljno razjašnjen.
Pretpostavlja se da bi neki od mogućih uzroka nastanka aftoznog stomatitisa, mogli da budu – poremećaj tj slabljenje imunog sistema organizma i posledična reakcija na infektivne agense i njihove antigene komponente; nedostatak vitamina (B12 i folne kiseline) i mikroelemenata (u prvom redu gvožđa); afte kao oralna manifestacija oboljenja digestivnog trakta (celijačna bolest, malapsorpcioni sindrom, inflamatorne crevne bolesti); stres.
Klinička slika aftoznog stomatitisa
Najčešće uzrasno doba u kome se afte u usnoj duplji pojavljuju, je vremenski period oko 30.-35. godine života, a prva i dominantna klinička manifestacija ovog oboljenja je pojava izrazitog bola, a koji se naročito pojačava prilikom uzimanja hrane ili toplih napitaka.
Kod oko 20% pacijenata, naročito onih sa slabim imunitetom i lošim održavanjem oralne higijene, aftozni stomatitis ima tendenciju da se ponovo javlja (pokazuje sposobnost rekurencije).
Aftozne promene se mogu ispoljiti u formi malih i grupisanih vezikula, koje su svaka pojedinačno dijametra od oko 1mm i koje prskanjem ostavljaju veoma bolne rane tj ulceracije i stvaraju ožiljke (kada govorimo o herpetiformnom aftoznom stomatitisu).
Sa druge strane, afte od samog početka mogu da se jave u vidu plitkih ili dubljih ulceracija (minor i major forma aftoznog stomatitisa) – kod minor forme, promene su lokalizovane samo na prednjem delu sluzokože obraza, i prolaze bez ožiljavanja za 7-10 dana; kod major forme, aftozne ulceracije se nalaze široko razasute po čitavoj sluzokoži usne duplje i za sobom nakon zarastanja uvek ostavljaju ožiljke.
Terapija aftoznog stomatitisa
Kako je u većini slučajeva, osnovni uzrok nastanka ovog oboljenja nepoznat (idiopatski oblik), tako je i terapijski pristup pre svega simptomatski.
Kako bi pacijenti mogli da uzimaju hranu, potrebno je najpre sanirati već pomenuti izrazit osećaj bola, a to se može nabolje postići uzimanjem nekog sistemskog analgetika ili pak stavljanjem u usnu duplju tampona natopljenih lidokainom (lokalni anestetik), pod uslovom da osoba na njega nije alergična.
Pored redovne oralne higijene, u lokalnoj terapiji aftoznog stomatitisa se primenjuje rastvor srebro nitrata, topikalni kortikosteroidi i ispiranje usta rastvorom tetraciklina u glicerinu, sa ciljem da se skrati vreme trajanja promena.
Same od sebe, aftozne promene obično prolaze u roku od oko 10 dana.
Oralna kandidijaza (Candidiasis oralis – Soor)
Pojava oralne kandidijaze, predstavlja gljivičnu infekciju sluznice usne duplje i jezika, i to pre svega gljivicom Candidom albicans.
Ovo oboljenje, poznato još i pod nazivom „mlečac“ je najčešće kod beba tj kod novorođene dece, koja još uvek nemaju razvijenu normalnu bakterijsku floru usne duplje.
Kod odraslih osoba, pojava oralne kandidijaze je obično znak nekog težeg poremećaja imunog sistema, odnosno pratilac je pre svega teških sistemskih infektivnih oboljenja.
Klinička slika oralne kandidijaze
Klinička slika oralne kandidijaze je veoma karakteristična, a promene se manifestuju u vidu naslaga beličaste boje i neprijatnog mirisa, ispod kojih je sluznica usne duplje i jezika crvena tj eritematozna i /ili sa izraženim erozijama. Promene se pra svega lokalizuju na sluzokoži obraza, jezika i na uglovima usana.
Postoje dve osnovne forme oralne kandidijaze – akutna i hronična. Hronična kandidijaza u usnoj duplji, javlja se pre svega kod višegodišnjih pušača duvana i kod pacijenata sa AIDS-om.
Kod pušača, „kandidijatične“ promene duže traju, jer je kako je već napomenuto bolest kod njih hronična, pa se veoma često dešava da sluzokoža usne duplje ispod gljivičnih naslaga postane atrofična, a da same naslage postanu čvrsto srasle za sluznicu i da veoma liče na leukoplakiju.
Sa druge strane, kod pacijenata koji su oboleli od AIDS-a, hronična oralna kandidijaza je redovna pojava tj uobičajen nalaz u kliničkoj slici, i promene tj beličaste i „smrdljive“ naslage, se po pravilu šire na žrelo i jednjak i tada ukazuju na značajno pogoršanje imunodeficijencije.
Lečenje oralne kandidijaze
Pre započinjanja samog terapijskog procesa, potrebno je ukoliko je uzrok pojave oralne kandidijaze poznat, najpre rešiti taj problem – bilo da je u pitanju lečenje osnovnog sistemskog oboljenja, popravljanje stanje imunog sistema, ili pak lečenje nekog lokalnog infektivnog procesa.
Lokalna terapija oralne kandidijaze, podrazumeva primenu preparata nistatina ili pak imidazolskih preparata, u trajanju od 7 dana.
Ukoliko lokalna terapija nije imala efeta, za lečenje oralne kandidijaze, a naročito za hronične oblike, uz obaveznu konsultaciju sa lekarom, primenjuju se sistemski preparati – ketokonazol, itrakonazol ili flukonazol u propisanim odgovarajućim dozama (sa posebnom pažnjom u primeni zbog njihove izrazite toksičnosti za jetru).
Herpetični gingivo-stomatitis
Herpetični gingivo-stomatitis, predstavlja jednu od formi oboljenja, koju izaziva virus HSV-1 (herpes simplex virus). Herpes simplex virus izaziva takozvane mukokutane vezikulozne dermatoze, a sama infekcija ovim virusima prolazi kroz tri faze – primoinfekciju, fazu latencije i fazu recidivantne infekcije.
Klinička slika herpetičnog gingivo-stomatitisa
Kod ovog oboljenja, promene su lokalizovane na sliznici usne duplje (bukalna sluznica, sluznica desni, mekog nepca), a izazivač je kako je već napomenuto HSV-1, poznatiji i kao izazivač promena „iznad struka“ – dakle gingivo-stomatitisa, herpetičnog kerato-konjuktivitisa i labialnog herpesa (herpesa na usnama).
Herpetične promene kog gingivo-stomatitisa, predstavljene su grupisanim, brojnim i sitnim vezikulama, koje su vrlo infektivne i lako se prenose bilo direktnim kontaktom ili pak putem sekreta koji se izlučuje sa sluznica (kada se infekcije može rukama preneti na korneu ili konjuktive).
Nakon prskanja vezikula nastaju veoma bolne erozije i ulceracije, a veoma često se javljaju i opšti simptomi – povišena temperatura, malaksalost, umor, uznemirenost, glavobolja, bolovi u mišićima; redovno su uvećane i regionalne limfne žlezde (cervikalne). Kada se primarna infekcija smiri, ukoliko ne dođe do saniranja osnovnog oboljenja ili se imunitet ne „ojača“, kod iste osobe veoma brzo nastaju recidivi oboljenja.
Lečenje herpetičnog gingivo-stomatitisa
Lokalna terapija herpetičnog gingivostomatitisa – ispiranje promena antiseptičnim rastvorima; lokalni analgetici u formi rastvora; 5% aciklovir.
Sistemska terapija herpetičnog-gingivostomatitisa – kod osoba koje imaju „dobar“ imunitet, daje se sistemski aciklovir u dozi od 200-400 mg u vremenskom periodu od 5-7 dana; kod osoba koje su oslabljenog imuniteta tj imunokompromitovane, obavezno je bolničko lečenje i to intravenskim davanjem aciklovira u dozi od 5 mg/kg telesne mase u toku 5-7 dana, a zatim se daje oralno valaciklovir ili famciklovir prema preporuci lekara.
Pored navedenih terapijskih mera, za herpetični gingivo-stomatitis je veoma važno jačanje opštih odbrambenih snaga organizma, ishrana bogata vitaminima i mineralima i smanjenje stresa – a sve u cilju sprečavanja pojave recidiva infekcije koja je po pravilu sa svakom narednom epizodom sve teža i dugotrajnija.
Oralna infekcija humanim papiloma virusima (HPV)
Humani papiloma virusi, kojih ima preko 70 podtipova, pripadaju grupi DNK virusa, a imaju visok afinitet prema keratinocitima na koži i sluznicama.
Dokazano je da su ovi virusi veoma zarazni, da su najbrojniji u lezijama koje se nalaze u ano-genitalnoj regiji i da neki podtipovi imaju visok kancerogeni potencijal (pre svega tip 6; 11; 16 i 18), kako za nastanak karcinoma usne duplje, tako i za nastanak raka grlića materice.
Inkubacioni period traje oko 2-6 meseci, a promene se mogu spontano povući obično sa „jačanjem“ imunog sistema – posle vremenskog perioda od oko 2 godine, kada je u serumu primetan značajan porast imunoglobulina G (IgG), iako je poznato da sama infekcija HPV-om nastaje pre svega zbog pada ćelijskog imunskog odgovora.
Klinička slika oralne HPV infekcije
Postoji nekoliko formi oboljenja koja se javljaju na sluznici usne duplje i na jeziku, ali je svakako najznačajnija pojava oralnih papilloma, koji predstavljaju benigne tumore sluznice izazvane podtipovima HPV-a 2; 6; 12; i 16.
Promene su najučestalije u periodu od 3.-5. decenije života, a manifestuju se izraštajima na uskoj i/ili širokoj peteljci, koji mogu imati glatku ili pak „karfiolastu“ površinu. Promene se mogu naći u bilo kom delu usne duplje, i biti kako je već rečeno ili na peteljci (u formi „pedunkuliranog“ izraštaja), ili pak u formi translucentnih ili beličastih bradavica koje su „sesilne“ tj samo izdignute od podloge.
Veoma je važno napomenuti, da su „peteljke“ ovih promena veoma dobro vaskularizovane, pa se često mogu desiti krvarenja ukoliko se promene slučajno i/ili namerno povrede (iz neznanja, sa ciljem njihovog otkidanja). Druga veoma važna činjenica, koja na prvi mah može delovati zastrašujuće, jeste brojnost promena – naime, papiloma u usnoj duplji može biti i više desetina, i mogu se lako proširiti na susedne strukture kao što su ždrelo, grkljan i jednjak.
Svaka od pomenutih izraslina se mora patohistološki verifikovati tj proveriti na malignitet, iako je velika većina prema tipu virusa koji je izaziva po pravilu skoro uvek benigna.
Lečenje oralne HPV infekcije
Uprkos mogućem kliničkom izlečenju, a primenom nekih antivirusnih lekova u sistemskoj formi, dokazano je da ni jedan terapijski pristup, neće imati efekta u potpunom iskorenjivanju HPV infekcije i prevenciji recidiva bolesti nakon „pada“ odbrambenih snaga organizma.
Najbolji „lek“ i preventiva ovom tipu infekcije, jeste „podizanje“ imuniteta i eliminacija virusa iz organizma pomoću visokog titra (tj visoke koncentracije) imunoglobulina IgG klase, a koje dobar imuni sistem sam proizvodi u formi antitela.
Pojava papiloma kod kućnih ljubimaca
Vlasnici kućnih ljubimaca, veoma često papilome mogu naći i na koži i na sluznicama kod pasa a u formi beličastih ili providnih bradavica (praktično istog izgleda kao kod ljudi) ili pak kao karfiolastih izraštaja; kod vlasnika se obično javlja zabrinutost zbog virusnog porekla papiloma, te potencijalnog širenja na ljude ili decu koja su sa životinjama u neposrednom kontaktu.
Strah je najčešće bezrazložan, jer se papilomatozne promene sa jačanjem imunog sistema životinja, povlače u potpunosti u roku od nekoliko nedelja. Upotreba antivirusnih preparata za lokalnu primenu na koži ili sluzokožama, nema nikakvog efekta.
Ostale infekcije kod kojih se javljaju izrasline u ustima i na jeziku
Među brojnim infektinim oboljenjima, a kod kojih mogu nastati izraštaji unutar usne duplje tj na njenim raznim strukturama, najčešće su:
1) oralna infekcija Herpes zoster virusom – gde se javljaju brojne, veoma bolne i grupisane vezikule;
2) oralna infekcija Varicella virusom – pojava veoma bolnih ali rasutih vezikula po čitavoj sluznici usne duplje;
3) oralna manifestacija gonoreje (gonorrhoea) – koja se manifestuje gonoroičnim stomatitisom i faringitisom;
4) oralna manifestacija sifilisa – gde se na usnoj sluznici nalaze ulcus durum i mukozni plak
Promene na sluznici usne duplje kod nekih infektivnih oboljenja (kod dece)
1) Morbili – na sluznici usne duplje, tačnije na sluznici obraza se nalaze takozvane Koplikove mrlje; ove mrlje su prvi znak malih boginja i obično se vide nekoliko dana pre pojave promena na koži;
2) Rubela – promene na sluznici mekog nepca;
3) Šarlah – najvažnije promene su na sluznici jezika, koji je u početku beličast i obložen, a kasnije dobija karakterističan gladak i sjajan izgled, sa pratećim otokom papila i poznat je pod nazivom „malinasti jezik“
Oboljenja jezika
1) Hairy leukoplakia – promene su na bočnim stranama jezika, a ispoljavaju se kao bele promene nalik strijama; nastaju kod kombinovane infekcije EBV i HPV virusom kod imunokompromitovanih osoba
2) Lingua plicata (scrotalis) – predstavlja razvojni poremećaj, koji se ispoljava brojnim udubljenjima i uzdignućima na površini jezika; veoma se često može videti kod osoba koje su obolele od Downovog sindroma;
3) Lingua nigra – na jeziku postoji uvećanje (hiperplazija) filiformnih jezičnih papila koje su crne boje (zbog viška pigmenta koga stvaraju bakterije koje su normalni stanovnici usne duplje); često se nalazi ko dugogodišnjih pušača i kod dugotrajne upotrebe antibiotika (obično na „svoju ruku“);
4) Lingua geographica – na dorzumu tj poleđini jezika, na atrofičnoj sluznici se nalaze brojne bele figure koje bez pravila „šaraju“ gornju površinu jezika, i koji tako liči na geografsku kartu; promene imaju sklonost da se povlače same ali i da ponovo recidiviraju, tako da nikakvo poznato lečenje ne postoji