Prema klasičnoj oftalmološkoj definiciji, vidna oštrina predstavlja sposobnost oka da jasno vidi dve odvojene tačke koje se nalaze pod određenim uglom, stručno nazvanim minimum separabile tj minimalni ugao jasnog vida.
Sposobnost očiju da jasno vide spoljne slike i da ih preko struktura oka prenose do mozga, nije urođena osobina, već predstavlja funkciju oka koja se razvije tek sa uzrastom od 6-7 godina.
Za jasan vid i pravilan prijem informacija iz okoline pre svega je neophodna normalna funkcija svih struktura okularnog aparata, a naročito njegovih providnih delova – rožnjače; sočiva; staklastog tela; kao i nervne opne odnosno mrežnjače ili retine i optičkog živca (nervus opticus).
Uzroci nastanka zamućenja vida
Među najčešćim uzrocima smanjene vidne oštrine i posledičnog zamućenja vida na jednom ili oba oka nalaze se:
Sindrom suvog oka (kseroftalmus ili kseroftalmija) – po pravilu nastaje kao posledica poremećaja sekrecije suza iz suznog aparata oka (apparatus lacrimalis); kao rezultat nedostatka vitamina A; ili pak zbog povećanog „sušenja“ površnog suznog filma usled nekih oboljenja i patoloških stanja oka, kada je „isparavanje“ suza povećano.
Smanjenje sekrecije suza kao uzrok nastanka kseroftalmusa – smanjenje lučenja suza iz očnog suznog aparata može da bude posledica velikog broja oboljenja, kakve su pre svega zapaljenske promene sa stvaranjem adhezija i ožiljaka (koji dovode do poremećaja same funkcije suznih žlezda, ili pak znatno sužavaju lumen ili vrše potpunu opstrukciju izvodnih suznih kanala oka).
Suvo oko je deo kliničkih manifestacija takozvanog Sjogrenovog sindroma – koji se odlikuje suvoćom usta (kserostomija), suvoćom oka (kseroftalmija), kao i smanjenom ili potpuno odsutnom sekrecijom želudačnog soka(ahlorhidrija).
Takozvana Mikulićeva bolest se ispoljava istovremenim smanjenjem lučenja suza i smanjenim stvaranjem i/ili sekrecijom pljuvačke iz odgovarajućih žlezda u usnoj duplji.
Deficit vitamina A kao uzrok nastanka suvog oka – iako su kod avitaminoze vitamina A, i stvaranje i sekrecija suza normalni, problem nastaje kao posledica poremećaja na nivou rožnjače (cornea) i/ili vežnjače (conjunctiva), koje imaju promene na svojim epitelnim ćelijama i iz tog razloga ne mogu da formiraju normalan zaštitni „suzni film“ na površini oka. Naime, na kornei i konjunktivi se nalaze pukotinaste lezije sa stvaranjem takozvanih Bitotovih mrljastih zamućenja; ožiljaka na rožnjači; a u veoma teškim oblicima nedostatka vitamina A nastaje i razmekšavanje rožnjače odnosno stručnije rečeno – keratomalacija.
Pojačano isparavanje suza sa površine oka kao uzrok kseroftalmusa – ukoliko iz nekog razloga dođe do produžene ili prekomerne izloženosti površine oka (koja je normalno pokrivena očnim kapcima), delovanju nepovoljnih faktora spoljne sredine, dolazi do nastanka suvoće i deskvamiranja površnih epitelnih ćelija rožnjače i vežnjače i posledičnih zamućenja u vidnom polju. Najvažniji uzroci ovakvog stanja su – paraliza nervus facialisa (kada očni kapci ne mogu da pokriju prednju površinu oka, jer ne mogu da se u potpunosti zatvore); hipertireoza ili Grejvs-Bazedovljeva bolest (kod koje postoji takozvani egzoftalmus tj „izbuljenost“ očnih jabučica); pacijenti sa poremećajem stanja svesti ili pak pacijenti u opštoj anesteziji (koji mogu da imaju „protruziju“ očne jabučice izvan ivica očnih kapaka).
Lečenje problema suvog oka – osnovni cilj lečenja kseroftalmusa je održavanje pravilnog i stalnog funkcionisanja suznog filma na površini oka, koji sprečava da dođe do isušivanja i stvaranja promena na strukturama vežnjače i rožnjače, a koja mogu kako je već i napomenuto da doprinesu nastanku manjih ili većih zamućenja u vidnom polju.
Održavanje vlažnosti prednje površine oka, postiže se uz pomoć preparata koji je poznat pod nazivom „veštačke suze“, a to može biti – rastvor 3% borne kiseline; fiziološki rastvor; preparat metil-celuloze ili drugih polimera. Ovakvi preparati se u oko ukapavaju nekoliko puta u toku dana, i po pravilu dobro rešavaju problem kseroftalmije, ukoliko nisu u pitanju neka teža oštećenja ili pak promene na dubljim očnim strukturama.
Astigmatizam odnosno poremećaj normalne zakrivljenosti rožnjače – kod ovog poremećaja postoji problem refrakcije tj prelamanja svetlosnih zrakova koji padaju na rožnjaču. Naime, u normalnim uslovima kornea prelama svetlosne zrake podjednako u svim svojim delovima, i oni padaju u jednu tačku na retini i formiraju jasnu sliku posmatranog predmeta.
Kada je u pitanju astigmatizam, rožnjača nije pravilno zakrivljena, pa tako zraci koji na nju dolaze i koji se kroz nju prelamaju, ne uspevaju da se spoje u jedan zajednički fokus (već se rasipaju), i tada se na retini stvaraju ili duple slike (diplopije) ili je pak posmatrani predmet zamućen i iskrivljen.
Astigmatizam može da se javi na jednom ili na oba oka, a može da bude prost ili složen; direktan ili inverzan; i regularni ili iregularni astigmatizam.
Lečenje astigmatizma – u zavisnosti od stepena i vrste poremećaja, astigmatizam se koriguje uz pomoć odgovarajućih cilindričnih ili pak sfero-cilindričnih sočiva. U nekim oblicima pomenutog patološkog poremećaja, od koristi mogu da budu i obična kontaktna sočiva; međutim, ukoliko sočiva ne pomažu, sprovode se metode refrakcione hirurgije ili pak zamena rožnjače (odnosno po potrebi i metode perforativne ili lamelarne keratoplastike).
Oboljenja staklastog tela – corpus vitreum tj staklasto telo predstavlja potpuno providnu i viskoznu formaciju (ima konzistenciju gela), a koja se nalazi između sočiva i cilijarnog tela (koji se nalaze ispred staklastog tela) i retine odnosno mrežnjače (koja se nalazi iza staklastog tela).
Staklasto telo nema krvne sudove ni nervne strukture i sastavljeno je najvećim delom od vode (čak oko 98-99% strukture staklastog tela sačinjava voda), i male količine proteina, mukopolisaharida i hijaluronske kiseline.
Kod patoloških procesa koji zahvataju strukturu staklastog tela (a u okviru oboljenja susednih struktura oka), kakvi su – zapaljenski procesi (iridociklitis; horioretinitis; periflebitis) i/ili promene degenerativne prirode (staračka degeneracija; refrakcione anomalije; retinalna degeneracija) i/ili neke traume oka sa krvarenjem u corpus vitreum – po pravilu dolazi do zamućenja u staklastom telu.
Zamućenja staklastog tela mogu da budu različitog oblika (takozvana končasta; prašinasta; krpičasta; prstenasta; ili membranozna zamućenja), ali im je osnovna zajednička karakteristika u tome što se sa pokretima oka i staklastog tela, i sama zamućenja pokreću (pa ih pacijenti veoma često opisuju kao „leteće mušice“ u vidnom polju).
Upravo po svojoj „pokretljivosti“ tj sposobnosti da lebde ili flotiraju u prostoru, zamućenja staklastog tela (koja se dijagnostikuju uz pomoć oftalmoskopa) se razlikuju od sličnih promena u drugim strukturama oka (zamućenja u očnom sočivu ili u nervnoj opni oka).
Lečenje zamućenja u staklastom telu – kako je napred u tekstu već i navedeno, samostalna oboljenja staklastog tela su veoma retka, i njegova zamućenja su obično posledica nekih patoloških procesa na okolnim strukturama oka. Iz tog razloga, zamućenja u staklastom telu se leče terapijskim pristupom odnosno izlečenjem osnovne bolesti (ridociklitisa; uveitisa; horioretinitisa).
Ukoliko se pak zamućenja staklastog tela ne izgube ni nakon lečenja osnovne bolesti (ili ako je ta bolest neizlečiva), sprovodi se takozvana vitrektomija – operativna metoda kojom se vrši zamena obolelog staklastog tela drugim (bilo biološkim bilo sintetičkim materijalom, koji ima iste osobine kao i prirodno staklasto telo).
Oboljenja očnog sočiva – katarakta – pod kataraktom se prema definiciji podrazumeva, bilo koje zamućenje očnog sočiva (koje predstavlja potpuno providnu strukturu i služi za prelamanje svetlosnih zrakova i njihovo fokusiranje u tačku najjasnijeg vida na retini).
Međutim, većina oftalmologa se slaže da se kataraktom u užem smislu mogu smatrati samo ona zamućenja sočiva, koja bitno narušavaju sposobnost jasnog vida i time smanjuju i vidnu oštrinu.
Postavljanje dijagnoze zamućenja sočiva, vrši se uz pomoć oftalmoskopa (kada se zamućenja sočiva vide kao crne tačke ili polja u crvenom refleksu) i/ili biomikroskopa uz korišćenje difuznog i fokalnog osvetljenja (kada se zamućena mesta vide kao siva polja u providnoj strukturi sočiva).
Podela katarakti je izvršena na više načina, pa tako postoje – urođene i stečene katarakte; stacionarne i progresivne katarakte; kortikalne, nuklearne i totalne katarakte (prema mestu zamućenja u sočivu).
Zamućenja sočiva mogu da nastanu iz više razloga, a pre svega kao posledica poremećaja u okolnim strukturama (jer samo sočivo ne sadrži ni krvne sudove ni živce); kao posledica traumatskih povreda oka (kada obučno dolazi do luksacije ili subluksacije sočiva); ili pak posle operacije katarakte (u većini slučajeva se zamućenja na sočivu „vraćaju“ posle određenog vremenskog perioda nakon operacije).
Lečenje katarakte – u današnje vreme se zamućenja sočiva leče savremenim laserskim metodama, preko prednje površine oka (odnosno kroz zenicu), uz prethodnu primenu midrijatika (lekova koji služe da prošire predeo pupile), i u lokalnoj anesteziji (ukapavanjem anestetika u obliku kapi u oko).
Oboljenja retine i vidnog živca – veliki broj oboljenja nervne opne oka odnosno mrežnjače (retine), može da se ispolji zamućenjima u vidnom polju, a najčešća patološka stanja koja dovode do ovakvog poremećaja su – zapaljenska oboljenja (horioretinitis); vaskularni poremećaji tj promene na krvnim sudovima retine (koji su takozvanog terminalnog tipa), a u koje spadaju promene kod arterijske hipertenzije, kod šećerne bolesti (dijabetska retinopatija), kod bolesti krvi (leukemije; anemije), i kod vaskulitisa (zapaljenja krvnih sudova); degenerativni procesi na makuli i optičkom živcu; i najteži oblik poremećaja, koji nastaje po pravilu kao posledica teške traume, a naziva se odlubljivanje odnosno ablacija retine.
Kod pobrojanih oboljenja retine veoma često nastaje nagli gubitak vida na jedno oko, ili pak dolazi do potpunog zatamnjenja u jednom ili oba vidna polja.
Sa druge strane, u slučaju povišenog krvnog pritiska i njegovog delovanja na krvne sudove mrežnjače (koji u raznim fazama hipertenzije, postaju izmenjenog oblika i širine lumena, da bi u terminalnom stadijumu nastala takozvana hipertonična neuroretinopatija sa edemom papile optičkog nerva), uz zamućenja u vidnom polju postoji i vrtoglavica.
Ostali potencijalni faktori koji mogu dovesti do zamućenja vida
Pore već pobrojanih uzroka, na zamućenje vida ujutru ili uveče, mogu da utiču i brojni drugi činioci i sistemske ili psihogene bolesti:
Lekovi koji mogu dovesti do nastanka zamućenja vida – diuretici; antihipertenzivni lekovi; antidepresivi; oralni kontraceptivi; antiholinergički lekovi (atropin);
Ostale bolesti oka koje mogu uzrokovati zamućenja u vidnom polju – refrakcione anomalije oka (miopija; hipermetropija); staračka dalekovidost (prezbiopija); glaukom; neadekvatna ili pak loše higijenski održavana kontaktna sočiva; povišen očni pritisak; poremećaji u nekom delu vidnog puta;
Sistemske bolesti ili bolesti organa koje mogu da budu praćene zamućenjem vida – moždani udar; stres; srčani udar; bolesti štitne žlezde; neki neurološki poremećaji (pre svega multipla skleroza); psihijatrijski poremećaji (deprasija; anksiozna stanja); neka sistemska zapaljenja (reumatoidni artritis; Kronova bolest; sistemska skleroza; sistemski eritemski lupus; psorijaza – koji su obično praćeni nastankom uveitisa na oku)); alergijski procesi sa povećanim oslobađanjem histamina.
